Month: juni 2016
Då jødeparagrafen vart oppheva
I år er det 165 år sidan jødeparagrafen i Grunnlova vart oppheva. Det skjedde i 1851. Jødeparagrafen siktar på den siste setninga i § 2 i Grunnlova, vedteken på Eidsvoll i 1814 og lydde slik: ”Jøder ere fremdeles udelukkede fra adgang til Riket.” Jødeparagrafen var en realitet frå 1814 til 1851. Han innebar ei innstramming i høve til tidlegare. I 1680-åra hadde det vorte innført leidebrev for alle jødar som ønskte å reise til riket.
”…dog ere Jøder fremdeles udelukkede fra Adgang til Riget”
Få dagar etter at Eidsvollsforsamlinga var komen saman i april 1814, vedtok ho ti grunnsetningar som skulle utgjere grunnlaget for det vidare arbeidet med ei norsk Grunnlov. Den åttande grunnsetninga (som vart til § 2) formulerte: ”Alle Religions-Secter tilstedes frie Religions-Øvelse, dog ere Jøder fremdeles udelukkede fra Adgang til Riget.”
Ein gjekk inn for religionsfridom, men med unntak av jødane. Jødeforbodet var dermed med heilt frå byrjinga i forhandlingane.
”…denne Afkrog paa Kloden”
Representanten Nicolai Wergeland, diktaren Henrik Wergelands far, vart truleg heilt sentral i formuleringa av jødeparagrafen. Han møtte på Eidsvoll med sitt eige grunnlovsframlegg i kofferten. Her hadde han formulert: ”Ingen Person af den jødiske Troesbekjendelse maa komme indenfor Norges Grændser, langt mindre boesætte sig der.” I debatten om jødane nokre dagar seinare hevda han at dei ”kunne gjerne lade os beholde for os selv denne Afkrog paa Kloden”. Det var ikkje stemning i forsamlinga til å endre på jødeforbodet, sjølv om fleire tala i mot jødeparagrafen. Presten Hount karakteriserte paragrafen som ”afskylig intolerant”.
”…en Uheldig Udvæxt paa Grundloven”
I 1839 vart jødeparagrafen – eller ”Jødesagen” som ein gjerne sa – teken opp i Stortinget. Henrik Wergeland hadde sendt eit framlegg om å oppheve jødeforbodet, og dette vart teke opp av ein av representantane. Wergeland argumenterte med at forbodet i Grunnlova bygde på fordommar, var utan juridisk grunnlag, var intolerant og i strid med Grunnlova elles. Dessutan peika han på at ein måtte forbetre og vidareutvikle Grunnlova. Eit fleirtal i stortingskomiteen som handsama saka innstilte på å oppheve jødeparagrafen, som dei karakteriserte som ”en Uheldig Udvæxt paa Grundloven”.
Medan arbeidet i komiteen pågjekk, publiserte Wergeland innlegg og dikt om saka. I 1841 gav han ut pamfletten Indlæg i Jødesagen, og saman med diktverket Jøden vart pamfletten lagt på pultane til stortingsrepresentantane same dagen som komitéinnstillinga skulle handsamast i september 1842. Det vart ein omfattande debatt i Stortinget. Røystinga synte fleirtal for å oppheve jødeparagrafen, men fleirtalet var ikkje stort nok til å få til grunnlovsendring.
Jødeparagrafen blir oppheva
Wergeland levde ikkje lenge nok til å oppleve at jødeforbodet vart fjerne frå Grunnlova. Ein annan som òg tidleg opponerte mot jødeparagrafen i grunnlova, var Andreas Munch, redaktør i avisa Den Constitutionelle. Eit år før Wergeland, i 1836, var han med diktet ”Jøderne” den første som kritiserte paragrafen. Frå 1841 tok han inn kritiske innlegg i avisa, mellom dei fleire av Wergeland.
Saka var oppe på Stortinget både i 1845 og 1848, men utan å få det tilstrekkelege fleirtalet for oppheving. I 1851 kom saka opp på nytt. Denne gongen var det eit stort fleirtal som røysta for saka i Stortinget. Berre eit lite mindretal var i mot denne gongen. 21. juli 1851 vart grunnlovsendringa sanksjonert. Ein viktig milestolpe vart med det passert. Jødar var likestilte med kristne dissentarar (utanfor statskyrkja). Uretten frå 1814 var fjerna.
Hallgeir Elstad 