Tillit til forskinga krev god forskingsetikk
Forskingsetikk høyrer med som ein integrert del av eit kvart vitskapeleg arbeid. Forskaren må reflektere over forskingsetiske normer og verdiar gjennom heile forskingsprosessen, frå planlegginga av forskingsprosjektet og fram til resultatet er formidla. God forskingsetikk handlar om at samfunnet kan ha tillit til forskinga og kan stole på resultata som forskinga kjem fram til.
Forskingsetikk inneber, kort sagt, at forsking blir vurdert i relasjon til normer og verdiar i samfunnet. Vurderinga gjeld både problemstillingane det blir forska på, metodane som blir nytta og måtane ein tenkjer å utnytte forskingsresultata på.
Kor viktig forskingsetikk er, ser vi kvar gong det skjer brot på forskingsetiske normer. Dei fleste hugsar vel den såkalla Sudbø-saka i 2006, der legen og tannlegen Jon Sudbø vart avslørt for omfattande forskingsfusk. Saka vart slått stort opp både i Noreg og internasjonalt. Det vart avslørt at Sudbø hadde drive fabrikasjon av forskingsdata. Han innrømde å ha dikta opp om lag 500 pasientar.
I Danmark verserer det ei sak i media for tida. Teologen Esben Lunde Larsen blir klaga for plagiat i ei doktoravhandling om Grundtvig. Avhandlinga vart forsvara for doktorgraden ved Det teologiske fakultet, Universitetet i København i 2012. Saka er særleg pinleg fordi Lunde Larsen er utdannings- og forskingsminister i den danske regjeringa, og dermed er sett til å ha eit overordna ansvar for forskingsetikken. Nestleiaren for Udvalget vedrørende god videnskabelig praksis på Universitetet i København, professor Peter Sandøe, uttalar: “Læseren får det indtryk, at de fine ord er et udtryk for forfatterens eget forsøg på at sammenfatte en central pointe i afhandlingen. Hermed nærmer vi os plagiat, som er en form for videnskabelig uredelighed”. No skal avhandlinga til ministeren granskast nærmare av uhilda fagfolk.
Fabrikasjon av forskingsdata og plagiat er to døme på alvorlege brot på god forskingsetikk. Det bryt med det sjølvsagte prinsippet om at forskinga skal vere etterretteleg. I begge tilfelle er det snakk om juks. I det eine tilfelle vil dette vere medvite, i det andre tilfelle treng det ikkje vere medvite, det kan faktisk skuldast slurv. Begge delar er kritikkverdig. Eit sentralt krav til ein forskar, er å praktisere god referanseskikk. Når ein nyttar materiale frå andre sitt arbeid, skal det vere kjeldetilvising. Dette er eit ufråvikeleg krav.
Forskingsetiske normer og verdiar skal i første rekkje medverke til å førebyggje at det skjer forskingsjuks. Dette er eit viktig element i heile danninga av ein forskar, og krev opplæring. Forskingsetikk er ikkje berre eit individuelt ansvar for den einskilde forskaren. I desse dagar har Kunnskapsdepartementet endringar i forskingsetikklova ute på høyring. Mellom anna gjer ein framlegg om å lovfeste at forskingsinstitusjonane skal få eit tydelegare ansvar for forskingsetikk. Dette skal kome i tillegg til det ansvaret som den einskilde forskaren har. Departementet vil gje institusjonane eit opplæringsansvar og krav om å skipe til gode rutinar. Slik medverkar ein til å gje gode rammer for forskingsverksemda, og til at forskarar for gode haldningar til etikk i forskingsarbeidet.
Det er all grunn til å helse desse endringane i forskingsetikklova velkomne. Samstundes blir det gjort eit viktig arbeid i dei nasjonale forskingsetiske komiteane. Desse skal medverke til at all forsking går føre seg etter godkjende etiske normer. Dei forskingsetiske retningslinjene byggjer på lova, og skal vere eit hjelpemiddel for forskaren til å følgje ein god forskingsetisk praksis. Lovendringane frå departementet vil styrkje systemet med dei nasjonale forskingsetiske komiteane.
Etter Paris
De grufulle terroråtaket i Paris fredag 13. november har rysta oss. Sju ulike stader i verdsmetropolen vart råka. 130 menneske er drepne og over 300 skadde. Det finst ikkje ord for den vondskapen som terroren representerer. IS har teke på seg ansvaret. Dei bryr seg ikkje om at menneske lider. Eg har tenkt mykje på ofra og deira nærmaste i desse dagane. Eg kjenner på maktesløysa, på frustrasjonen. Korleis kan menneske vere så vonde?
Terroristane vil skape frykt, dei vil ikkje at menneske skal leve i fridom. Dei hatar Paris sitt levevis. Ja, terrorhandlingane uttrykkjer eit stor hat. Men vi må ikkje vike attende for terrorismen og ekstremismen. Vi må løfte verdiane knytt til fridom, demokrati og det opne samfunnet. Ingen skal få oss frå det. Vi må syne solidaritet med det franske folket, med parisarane. Vi står saman med dykk, vi rekkjer dykk hendene våre – i støtte og medkjensle.
Det som skjedde i Paris 13. november gjer oss fortvila og urolege. Kjem det fleire åtak andre stadar? Vi blir gripne av frykt, som naturleg er. Men det gjeld ikkje å bli lamma av redsle. Ingen skal ta frå oss fridomen vår. Vi må halde fram å leve liva våre. Om vi ikkje gjer det, har terroristane vunne. Det skal dei ikkje!
Terroristane vil auke motsetnadene mellom menneske. Dei vil ikkje at menneske skal snakke saman, byggje relasjonar. Dei vil i staden kløyve og skape strid. I deira verd av hat finst ikkje nestekjærleik.
Har det noko med religion å gjere?
Har terrorverksemda til IS noko med religion, med islam å gjere? Det er vanskeleg å kome utanom. Terroristane utøver vald i religionen sitt namn. Terroraksjonar og vald skjer under rop om «Allahu akbar». Vi kan seie at det er misbruk av religion, men det handlar like fullt om religion. Dei som gjer denne typen valdsaksjonar, brukar religion og handlar ut frå ei religiøs grunngjeving. Å seie at dette ikkje har med religion å gjere, er det same som å seie at krosstogferdene i mellomalderen ikkje har med kristendommen å gjere – i 1095 motiverte pave Urban II det første korstoget med at “Gud vil det” – eller at inkvisisjonen og hekseforfølgingane ikkje har noko med kristendom å gjere.
Meir kunnskap om religion
Vi må freiste å forstå kvifor og korleis radikalisering skjer innanfor islamske miljø. Det handlar om fattigdom og marginalisering, og det handlar om at religion framleis har tiltrekningskraft på menneske. Det er berre vi i det sekulariserte Europa som ikkje vil innsjå det. For å forstå det som skjer, treng samfunnet meir kunnskap om religion. Og det er naudsynt for religiøse leiarar å ha kunnskap om det samfunnet dei lever i. Det teologiske fakultet har lang røynsle med kursing av utanlandske religiøse leiarar. Fleire meiner at ei norsk imamutdanning ved universitetet er ein god idé.
I ein mykje lesverdig kommentar i Morgenbladet skriv Lena Lingren mellom anna: “Her hjemme bør vi slutte å tro at en vellykket politikk mot radikalisering først og fremst klekkes ut hos PST. Radikalisering bekjempes ved at verdens muslimske befolkning mobiliseres; tar religionen sin tilbake”.
Dei muslimane som mobiliserer for å ta religionen sin attende frå ekstremismen og terroren sitt misbruk, treng vår støtte.
Nathan Söderblom og Stockholm 1925
Litt forseinka, men likevel: Denne gongen vil eg minne om at det i august var 90 år sidan nesten 700 delegatar frå 37 land og frå ulike kristne kyrkjesamfunn kom saman til ein konferanse i Stockholm. Initiativet til dette økumeniske møtet, på engelsk: World Conference of Life and Work, var teke av den svenske erkebiskopen Nathan Söderblom. Opninga av Stockholmsmøtet fann stad i Storkyrkan 19. august 1925. Møtet gjekk føre seg over 11 dagar med eit tettpakka program, til 30. august.
Den romersk-katolske kyrkja var ikkje representert ved konferansen. Det som vekte størst merksemd, var det ortodokse nærveret. Patriarken Photios av Alexandria var til stades saman med fleire metropolittar.
Söderblom blir rekna som ein av dei store økumenar. Han var oppteken av at verdas kyrkjer måtte snakke saman. Som føremål for det store kyrkjemøtet var den svenske erkebiskopen oppteken av at det skulle leggje grunnlaget for ein felleskyrkjeleg innsats for å fremje fred og sosial rettferd. Det var ikkje meir enn sju år sidan verdskrigen var slutt. Krigen hadde ført verda inn i ei djup krise, kulturelt og økonomisk. Kvar gjekk vegen for framtida? For Söderblom var den einaste moglege vegen at kyrkja måtte engasjere seg i samfunnsproblema. Kristen handling i og for verda var ein integrert del av evangeliet om Jesus Kristus. Stockholmsmøtet medverka til å vekkje kyrkjene sitt medvit med omsyn til utfordringane som det moderne industrisamfunnet reiste. Kyrkja hadde ei plikt til å engasjere seg.
Dette gjaldt naturleg òg arbeidet for fred. Stockholmsmøtet adresserte kravet om ein ny verdsorden. Konfliktane mellom nasjonalstatane måtte ein freiste å overvinne. Konferansen slutta opp om arbeidet om ein internasjonal rettsorden, og støtta Folkeforbundet. Slik Söderblom såg det, skulle Life and Work-rørsla gje sjel til Folkeforbundet.
For Söderblom var kyrkja overnasjonal, universell. Ut frå dette meinte han at ulike kyrkjesamfunn hadde eit kall til å kjempe mot all usunn nasjonalisme, militarisme, rasisme og undertrykking av minoritetar. Det kristne kjærleiksbodskapet hadde dessutan potensial til å skape ein veldig kristen opinion for fred som ikkje var bunden av landegrenser. For dette kristne fredsarbeidet fekk Nathan Söderblom Nobels Fredspris i 1930.
Mest av alt ønskte Söderblom at møtet i Stockholm skulle føre til ei åndeleg fornying av ei verd som var herja av krig, motsetnader og nasjonalisme. Det stod om meir enn den einskilde si frelse. Det stod om den kristne sivilisasjonen og heile verda si redning. Dette kunne den økumeniske rørsla medverke til – gjennom dei kristne sin synlege einskap.
Stockholmsmøtet er i høgste grad aktuelt 90 år etter. Einskapen mellom kristne, arbeidet for fred og rettferd, er meir viktig enn nokon gong.
UKM i Bodø 2015 – med fokus på rekruttering
Denne helga og fram til tysdag 6. oktober er det Ungdommens kyrkjemøte (UKM) i Nordlands hovudstad Bodø. Eg var gjest frå Det teologiske fakultet, Universitetet i Oslo på opningsdagen fredag 2. oktober og første delen av laurdagen.
UKM er eit nasjonalt organ som er sett saman av to ungdomsdelegatar frå kvart bispedømme og éin frå kvar av dei friviljuge organisasjonane. Her kan unge i kyrkja drøfte og uttale seg i aktuelle saker. I 1993 var første gongen UKM vart gjennomført. UKM har vist seg som ein viktig premissleverandør for å diskutere sentrale spørsmål i Den norske kyrkja.
Årets UKM i Bodø har mange viktige saker på dagsordenen. Hovudtemaet er ”Meir himmel på jorda”, som er visjonen for Den norske kyrkja. Av sakene på sakskartet saksar eg:
- Kalt til å kalle
- Religionsdialog
- Ungdomsdiakoni
- Å dele tro blant ungdom
- Søndag er gudstjenestedag
I dette blogginnlegget vil eg løfte fram ei av sakene som UKM skal drøfte i Bodø, nemleg rekruttering til kyrkjeleg teneste. Dette skjer under overskrifta ”Kalt til å kalle”. Som gjest frå ein teologisk utdanningsinstitusjon, den eldste i landet, er eg naturleg oppteken av rekrutteringsspørsmålet. Kyrkja si framtid som folkekyrkje er avhenging av at vi greier å rekruttere til dei kyrkjelege tenestene. Når det gjeld prestetenesta, er vi inne i eit generasjonsskifte. Utdanningsinstitusjonane utdannar ikkje nok kandidatar til å fylle stillingane etter dei som – med eller mot sin vilje – går av med pensjon (statsstipend, i følgje biskop Tor B. Jørgensen).
Den norske kyrkja er avhengig av brei rekruttering. På alle nivå må kyrkja ha fokus på rekrutteringsarbeidet. Vi treng ei brei tilnærming til feltet. Det er viktig med samarbeid mellom utdanningsinstitusjonane. Eit grunnleggjande spørsmål må vere: Kva kan vi gjere i fellesskap for å løfte rekrutteringsutfordringane? Som utdanningsinstitusjonar er vi naturleg nok konkurrentar om studentane – men vi har ikkje råd til å la vere å samarbeide for å freiste å løyse den rekrutteringskrisa som kyrkja står overfor.
Her treng vi råd og tips frå UKM. Eg håpar UKM kan tenkje saman med oss som driv kyrkjeleg utdanning. To av spørsmåla som sakspapira til UKM utfordrar på, er desse:
- Kva råd eller tips vil du gje til tilsette i kyrkja og organisasjonane med tanke på rekruttering i samanhengane dei står i?
- Kva kan utdanningsstadene gjere for å rekruttere studentar?
Eg ser fram til resultatet av diskusjonane i UKM i Bodø 2015.
Stolt av å vere tilsett ved Universitetet i Oslo!
Universitetet i Oslo gjennomfører kreering av doctores fire gongar i året under leiing av rektor. Måndag 21. september vart den andre sermonien for året halden i Universitetets aula. I alt 117 kandidatar hadde møtt fram for å få sine doktordiplom.
Som prodekan ved Det teologiske fakultet representerte eg fakultetet ved dette høvet.
Eg er stolt av å vere tilsett ved og ein del av Universitetet i Oslo. Kreeringssermonien syner det store faglege mangfaldet og breidda ved Universitetet, men òg på det einskilde fakultetet. Som eit universitetsfakultet høyrer TF med i denne store faglege samanhengen. Dette er ei føremon som det er viktig å utnytte både når det gjeld forsking og undervisning.
Frå TF var det ein frammøtt kandidat denne gongen. Her følgjer presentasjonen som eg gav av doktoravhandlinga:
«Eg har gleda av å presentere for Universitetets rektor følgjande kandidat som har forsvara doktorgraden sin ved Det teologiske fakultet.
Eg ber Gudrun Lydholm om å kome opp til podiet.
Gudrun Lydholm har skrive avhandlinga “Save souls, grow saints and serve suffering humanity”. The development towards registration as a faith community in The Salvation Army in Norway with focus on the period 1975-2005. Dette er det første større akademiske arbeidet som tek for seg Frelsesarmeen i Noreg. Avhandlinga undersøkjer prosessen som førte fram til at Frelsesarmeen registrerte seg som eige trussamfunn i 2005. Frelsesarmeens gradvise tilpassing til det norske samfunnet heilt frå armeen vart etablert i landet i 1888 blir tolka som eit resultat av kompromiss og medvitne val av teologisk som praktisk karakter. Avhandlinga dokumenterer eit tett forhold til Den norske kyrkja som statskyrkje. Då spørsmålet om skilje mellom stat og kyrkje etter kvart vart aktuelt, var dette avgjerande for at Frelsesarmeen valte å registrere seg som trussamfunn
Avhandlinga syner korleis ein religiøs minoritet har tilpassa seg læremessig og praktisk til ein situasjon med ei sterk nasjonal statskyrkje utan å miste tilknytinga til sin internasjonale base.
På grunnlag av innstillinga for dei oppnemnde sakkunnige og frå fakultetet har Rektor vedteke å kreere deg til philospohiae doctor. Eg ber rektor om å overrekkje doktordiplomet.»
Tilsetjing av biskopar i ei framtidig kyrkjeordning
Eitt tema i den omfattande høyringa om vegval for ei framtidig kyrkjeordning for Den norske kyrkja er korleis biskopar skal peikast ut. Fram til 2012 var dei kongelege embetspersonar og utnemnt av kongen i statsråd. No blir dei som kjend tilsette av Kyrkjerådet. I ei framtidig kyrkjeordning er det mogleg å sjå for seg ulike tilsetjingsmåtar. Kyrkjerådet kan halde fram som tilsetjingsorgan. Eller ein kan innføre ei rein valordning, slik både den danske og den svenske kyrkja har. Eit eige tilsettingsorgan (som ikkje er Kyrkjerådet) kan òg tilsetje biskopar. Endeleg kan ei ordning vere at bispestillingane kan søkjast på (som preste-og prostestillingane), og at tilsetjing skjer ved Kyrkjerådet eller eit eige tilsetjingsorgan.
Avisa Vårt Land (16.09.15) har gjennomgått høyringssvara på dette punktet. Meir enn halvparten (55 prosent) av instansane som har uttala seg, går inn for ei ordning om lag som no. Om lag 25 prosent vil ha ei rein valordning, medan berre 9 prosent går inn for at eit eige tilsettingsorgan (altså ikkje Kyrkjerådet) skal tilsetje biskopar. 6 prosent av høyringssvara vil at bispestillingar skal utlysast og tilsetjast som andre stillingar, utan nokon røysteprosess.
Eg meiner dagens ordning er mogen for endring. Ho er omstendeleg og tek tid. Bispekandidatar kan oppleve det som ein krevjande prosess. Sjølve røysteprosessen kan synast lite gjennomsiktig. Eg er mellom anna kritisk til at biskopane ikkje har høve til å uttale seg om alle dei nominerte kandidatane, berre dei tre med flest røyster etter den første røysterunden. Som kjend er biskopane òg dei einaste som grunngjev innstillinga si.
Med ein rein valordning vil tilsetjinga følgje av resultatet frå røystinga. Slik er det mogleg å unngå ein for langdryg prosess. Ei slik ordning vil òg sikre at den som blir biskop, har minst halvparten av røystene bak seg. Slik er ikkje tilfelle i dag. Kanskje kunne ein vurdere å innføre direkte val på biskop i kvart bispedømme. Det gjev kyrkjemedlemmar flest høve til å seie si meining, noko som vil vere positivt for det kyrkjelege demokratiet.
Ei innvending mot ei rein valordning i ein eller annan fasong er at det ikkje blir mogleg å ta omsyn til samansetnaden av bispekollegiet ved tilsetjing. Bispekollegiet skal balansere eit mangfald, og dette er heilskapsomsyn som eit tilsetjingsorgan må ivareta. Men Kyrkjerådet har ikkje teke på seg dette ansvaret. Fleirtalet i rådet har tilsett tre relativt konservative menn. Rett nok vart det no sist ei kvinne i Sør-Hålogaland. Men ut frå dei tre første tilsetjingane låg det i korta at det måtte bli ei kvinne denne gongen. Ein hadde sett seg i ein tvangssituasjon. Det er lokale kandidatar som har nådd opp med Kyrkjerådet som tilsetjingsorgan. Det synest som ein strategi frå fleirtalet i rådet at det lokale votumet må vege tyngst.
Men kyrkja treng eit tilsetjingsorgan for biskopar som òg er viljug til å ta heilskapsomsyn. Vi har utfordringar når det gjeld balansen i bispekollegiet. Framleis er det ingen blant biskopane med doktorgrad (noko det definitivt bør vere), og ingen er utdanna frå Det teologiske fakultet, landets eldste presteutdanningsinstitusjon (den siste var Rosemarie Köhn, som òg var den første kvinnebiskopen i Den norske kyrkja).
For òg å sikre biskopane ei uavhengig stilling, bør dei tilsetjast av eit eige tilsettingsorgan, uavhengig av Kyrkjemøtet og Kyrkjerådet. Ved tilsetjing av biskopar bør kravet til teologisk kompetanse vege tungt. Eit slikt organ bør derfor blant anna ha medlemmar med fagteologisk kompetanse.
Eller vi kan bryte over tvert å seie: Bispestillingane blir lyste ut og tilsett på same måten som andre stillingar. Dette kan tene til å gjere bispetenesta meir allminneleg, og eg trur ikkje det er ei ulempe.
Kyrkje og politikk
Eit spørsmål som vender attende med ujamne mellomrom er tilhøvet mellom kyrkje og politikk. I sentrale samfunnsspørsmål som til dømes klima og fordeling har kyrkja og kyrkjelege leiarar teke tydeleg til orde. Det har falle ein del politikarar tungt for brystet. Spørsmålet er: Kan kyrkja ha eit politisk engasjement?
Kyrkja og kyrkjelege leiarar skal sjølvsagt ikkje flagge partipolitikk. For kyrkja må vere open for alle – utan omsyn til partipolitisk tilknyting. Samstundes er det grunn til å minne om at det tradisjonelt har vore ein allianse mellom kyrkja og høgresida i politikken – utan at det i nemneverdig grad har vorte problematisert.
At kyrkja ikkje skal drive partipolitikk, utelukkar ikkje eit politisk engasjement. Ein vanleg tankegang har vore at kyrkja berre skal uttale seg i samfunnsspørsmål/politiske spørsmål, der det kan gjevast eit klart råd ut frå Skrifta. Her kan biskopar og andre kyrkjelege leiarar tale med kyrkjeleg autoritet. I alle andre samfunnsspørsmål som ein biskop måtte uttale seg i, gjer vedkommande det som privatperson.
Av fleire grunnar er dette ikkje ei uproblematisk tilnærming. Samfunnet og menneskelivet er kompliserte. Eintydige svar er mange gongar ikkje mogleg. Ikkje alle svar finst i Bibelen. Utsegner i Bibelen må dessutan tolkast ut frå ein større heilskap og samanheng, samt historisk kontekst. Tolkingane kan vere forskjellige, og dermed er det ikkje semje om alle svara.
Når viktige samfunnsspørsmål er til debatt, kan kyrkja ikkje vere taus. Ho skal vere ei røyst i den offentlege debatten. Ho skal tolke evangeliet inn i tida og inn i det aktuelle samfunnet.. Ut frå evangeliet har kyrkja eit heilskapssyn på menneska og menneska si verd. Menneska sine liv og livsrøynsler må stå i sentrum, bli tolka ut frå evangeliet og sett inn i ein større samanheng som høyrer Gud til.
Som menneske er vi utleverte til og avhengige av kvarandre, og vi er ein del av naturen og omgjevnadene vi ferdast i. Vi har eit ansvar for å forvalte naturen og ressursane. Kyrkja må spele ei aktiv rolle i klima- og miljøspørsmåla. Kyrkjemøtet har vedteke ei eiga klimamelding med klare ambisjonar for klima og berekraft. Dette er eit engasjement som spring ut av den kristne forvaltartanken. Den norske kyrkja må vere ei profetisk røyst som utfordrar politikarar og andre samfunnsaktørar i viktige spørsmål som gjeld vår felles framtid.
Kristendommen er nestekjærleikens religion. Du skal elske din neste som deg sjølv, sa Jesus. Kyrkja må stå opp for menneskeverdet og seie frå når det blir truga. Det inneber sjølvsagt at kyrkja kan kome til å kritisere politiske styresmakter – og kanskje har dette vorte lettare etter at banda mellom kyrkja og staten har vorte lausare. Men det må politikarane tåle. Eg synest nok at somme har vore vel hårsåre i reaksjonen på utsegner frå kyrkjeleg hald.
Men kor går grensa for politisk engasjement frå kyrkjeleg side? For meg er det klart at grensa går ved partipolitikken., slik eg har vore inne på. Kyrkja skal ikkje fremje dei konkrete politiske løysingane på samfunnsproblema. Det er dei politiske partia si oppgåve.
Kjære alle!
Røystene i den første røysterunden i bispevalet i Sør-Hålogaland er talde opp. Resultatet syner at eg ikkje har fått nok røyster til å gå vidare til finalerunden. Det tyder at eg ikkje lenger er aktuell som biskop i Sør-Hålogaland.
Eg vil takke Sør-Hålogaland bispedømme som nominerte meg. Det var ei ære å bli spurt. Med det har bispedømmerådet synt meg tillit som ein av kandidatane til å bli biskop. Eg har stilt meg til disposisjon for å gjere ein jobb for det bispedømmet eg kjem frå. Takk til alle som har støtta meg og røysta på meg!
Det har vore spennande å vere med i valprosessen.
Gratulerer til dei tre som går vidare til neste runde: Ann-Helen, Rolf og Kari! Takk òg til dei to andre medkandidatane: Olav Rune og Kristine!
Eg har bestemt meg for ikkje å leggje ned denne bloggen – sjølv om «bispevalkampen» er over for min del. Frå no av vil eg blogge som professor i teologi ved Universitetet i Oslo.
Beste helsingar Hallgeir
Første røysterunde snart over
Det er berre timar att av den første røysterunda i bispevalet i Sør-Hålogaland. Torsdag 13. august midnatt går fristen ut. Det er spennande dagar for oss som er kandidatar!
Det var ei ære å bli spurt av Sør-Hålogaland bispedømmeråd om å vere med i nominasjonsprosessen og bli nominert. Det tyder at bispedømmerådet har meint at eg er skikka for oppgåva. Eg har sagt ja fordi eg ønskjer å gjere ein innsats for dette flotte bispedømmet.
Eg kjem frå Nordland, er glad i denne landsdelen, i kyrkja og folket her. La meg sitere Mathias Bonsak Krogh, den første biskopen i det nordlegaste bispedømmet, som òg kom frå landsdelen: «Nordland er mig kjært. Det er mitt fødested. Jeg nøt der min ungdoms første gleder.»
Det er mange kvalifikasjonar som blir kravd av ein biskop – og med rette. Eg meiner det er viktig at ein biskop har fagleg kompetanse ut over teologisk embetseksamen. Som professor i teologi – kombinert med nærleik til det kyrkjelege praksisfeltet – meiner eg å ha viktig kompetanse for å vere biskop i Sør-Hålogaland og medlem av bispekollegiet.
Eg er glad i folkekyrkja. Den store styrken med folkekyrkja, slik eg ser det, er at det er rom for eit mangfald, for ulike fellesskap og ulike måtar å lese Bibelen på. Eg ønskjer å vere biskop for alle.
2014: Fleire melder seg ut av Den norske kyrkja
I mai offentleggjorde Statistisk Sentralbyrå tal som syner at utmeldingane av Den norske kyrkja er dobla frå 2013 til 2014, frå 5 464 til 11 003. Ikkje sidan 1978 har talet på utmeldingar vore større. Dette året melde 11 755 personar seg ut av kyrkja. Tredje høgst ligg 1983 med 9 990 utmeldingar.
Det er rimeleg å sjå fjorårets topp på utmeldingsstatistikken som ein reaksjon på Kyrkjemøtets vedtak om ikkje å tillate vigsel av homofile i kyrkja. Mest truleg er det i første rekkje tilhengjarar av at homofile skal kunne gifte seg i kyrkja som har teke steget ut av kyrkja. Aftenposten melder 7. august at det har vore eit oppsving i talet på utmeldingar mot slutten av juli i år. I tid fell dette saman med kunngjeringa av biskop Per Arne Dahls nei til å la likekjønna par gifte seg i kyrkja. Det er all grunn til å sjå ein samanheng her.
Konfliktar i kyrkja fører nesten utan unntak til utslag på utmeldingsstatistikken. Mot slutten av 1970-åra, då utmeldingane gjekk kraftig opp, var temperaturen i abortdebatten høg. Hyrdebrevet frå biskopane då Stortinget hadde vedteke lov om sjølvbestemt abort i 1978, provoserte mange. Ein del av dei som ikkje var samde i det kyrkjelege abortstandpunktet, melde seg ut i protest.
Same året vart det kjend at prestar i Den norske kyrkja hadde teke del i demonutdrivingar, og dette skapte store reaksjonar. Andre konfliktsaker var kristen føremålsparagraf i barnehagar og rett til alternativ livssynsundervisning. Religiøse stridsspørsmål stimulerte religionskritikken. I 1978 hadde Human-Etisk Forbund og Heidningsamfunnet to utmeldingsaksjonar av statskyrkja. Tidleg på 1980-talet var den såkalla Hognestad-saka aktuell, og ein del tok som følgje av kyrkja si handsaming av denne saka steget ut av kyrkja, jf. talet på utmeldingar i 1983.
Homofilistriden skaper polarisering i kyrkja. Også folk med konservativt standpunkt melder seg ut som ein reaksjon på ei utvikling i Den norske kyrkja dei ikkje likar. I sommar vedtok Norsk Luthersk Misjonssamband å bli eige trussamfunn. Ennå veit vi ikkje kor stort omfanget av utmeldingar kan bli som følgje av dette.
Er utmeldingstoppen i 2014 utslag av sekularisering? Etter mi meining kan ein ikkje utan vidare tolke ein einskild topp på utmeldingsstatistikken som utslag av ein generell sekulariseringstendens. Ein viktigare indikasjon er truleg dei jamne utmeldingane år for år. I høve til det totale folketalet går medlemstalet i Den norske kyrkja stadig ned, og er i 2014 74 %.
Det tydelege fallet i dåpstala dei siste åra peikar i sama lei. I 2013 var første gong dåpsprosenten var lågare enn konfirmasjonsprosenten i Den norske kyrkja. I 2014 er talet nede i 59 % av alle fødde. For folkekyrkja er denne nedgangen alvorleg. Det kan synast som tidlegare sentrale religiøse tradisjonar og ritar er utsette for ein forvitringsprosess. For ein ny generasjon foreldre er det ikkje utan vidare sjølvsagt at dei skal velje kyrkjeleg dåp for borna sine. Dei må sjølv kunne stå inne for dette. Familietradisjonar spelar ikkje same rolle som tidlegare. Snarare er påverknad frå vener i same alder ein viktigare faktor.
Den kanadiske filosofen Charles Taylor hevdar at den viktigaste forma for sekularisering ein står overfor, er at sekularisme har vorte ramma for korleis ein tolkar menneskelivet i dei vestlege samfunna. Kristen tru og praksis krev aktiv grunngjeving, ikkje alternativet. Det inneber at det har vorte vanskelegare å tru på Gud og velje religiøs praksis. Dette kan vere ein del av forklaringa på forvitringa som religiøse tradisjonar og riter synest å vere inne i også i det norske samfunnet.
Hallgeir Elstad 